گریز از آزادی

پیش از گفتگو در روانشناسی نازیسم، باید این موضوع سنجیده شود که ارتباط عوامل روانشناسی با فهم نازیسم چیست. در بحثهای علمی و گفتگوهای مردم درباره نازیسم غالبآ دو نظریه متضاد وجود دارد: نخست آنکه روانشناسی قادر به توجیه پدیده‌ای اقتصادی و سیاسی چون فاشیسم نیست، دوم آنکه فاشیسم مسئله‌ای است کاملا روانی.

دسته نخست نازیسم را نتیجه تحرکی صرفآ اقتصادی می‌دانند، و یا در آن به عنوان محصول تمایلات توسعه‌طلبی امپریالیسم آلمان یا به صورت پدیده‌ای اصولا سیاسی می‌نگرند که هدف از آن تسخیر دستگاه دولت به دست یک حزب متکی به صاحبان صنایع و نجبا و اشراف پروس۲۶۳ بوده

است. مختصر آنکه، برحسب این عقیده، نازیسم محصول شیادی و زور اقلیتی بر اکثریت مردم است.

دسته دوم معتقدند که توجیه نازیسم فقط از راه روانشناسی یا حتی آسیب‌شناسی روانی ممکن است و در هیتلر به چشم یک دیوانه یا «نوروتیک» و در پیروانش به نظر مجانین و محرومین از تعادل ذهنی نگاه می‌کنند. این نظریه، بر طبق بیانی که ال. مامفورد به دست می‌دهد، سرچشمه‌های حقیقی فاشیسم را «در روح آدمی» می‌داند، «نه در اقتصادیات». رأی مامفورد آن است که: «غرور مفرط و حظ از بیرحمی و از هم‌پاشیدگی نوروتیک است که فاشیسم را توجیه می‌کند، نه پیمان ورسای و بی‌کفایتی جمهوری آلمان.»۲۶۴ به نظر ما، هیچ‌یک از این دو رأی ـیعنی تکیه بر عوامل سیاسی و اقتصادی و حذف عوامل روانی یا بالعکس ـ صحیح نیست. درست است که نازیسم مسئله‌ای روانی است، ولی باید دانست که عوامل روانی آن خود به وسیله عوامل اجتماعی ـ اقتصادی شکل یافته‌اند، و با وجود آنکه نازیسم مسئله‌ای اقتصادی و سیاسی است، اما نفوذی که این مسلک بر افراد یک قوم یافته باید برحسب ملاحظات روانشناسی سنجیده و فهمیده شود. آنچه در این فصل بدان می‌پردازیم همین جنبه روانی یا بنیان انسانی نازیسم است که خود دو مسئله به پیش می‌آورد: نخست ساختمان خوی مردمی که به نازیسم روی آوردند و سپس خصایص روانشناسی ایدئولوژی که، در معامله با آن مردم، از این ساختمان خوی وسیله‌ای چنان مؤثر ساخت و به کار بست.

موضوع:جامعه‌شناسی

نویسنده:اریک فروم

مترجم:عزت الله فولادوند

ناشر:مروارید

تعداد صفحه:305